Καταδίωξη και απόδραση – Η έξοδος από την πραγματικότητα

Συχνά οι χώροι που συναντάμε μέσα στις εικόνες του αμερικάνικου σινεμά είναι τόποι ζοφεροί για τους ήρωες, χώροι αποκλεισμού και εγκλεισμού. Ο κόσμος στον οποίο κινούνται οι χαρακτήρες είναι πολλές φορές σκοτεινός, σκληρός και συχνά γεμάτος ένταση. Το τέλος λοιπόν, μιας κινηματογραφικής ταινίας, οφείλει να προσφέρει στους απελπισμένους μια ακτίνα ελπίδας, ένα αισιόδοξο μέλλον, έναν τόπο παραμυθίας, που να λειτουργεί ως μια εφικτή Ουτοπία. Ταυτόχρονα στο θεατή οφείλει ως ανταπόδοση, για τα αισθήματα που δαπάνησε ταυτιζόμενος με τους ήρωες, να χαρίσει μια θετική προοπτική, ένα  τελευταίο ευχάριστο συναίσθημα πριν αυτός εγκαταλείψει τη σκοτεινή αίθουσα για να επανέλθει στην πραγματικότητα. Αν μάλιστα η αφήγηση έχει οδηγήσει τους ήρωες μπροστά σε αδιέξοδα (όπως οι ανάγκες της δραματουργίας συχνά επιβάλλουν) τότε το ευτυχές τέλος γίνεται μια πραγματικά δύσκολη υπόθεση. Λύση στις παραπάνω δυσκολίες της αφήγησης προσφέρει η απόδραση, η έξοδος από το φιλμικό κόσμο, η αναχώρηση για άλλους τόπους.
Ως κυρίαρχο θεματικό μοτίβο της αφήγησης, θα βρούμε την απόδραση στο Escape From Alcatraz (Don Siegel, 1979), αποτελώντας για τον ήρωα ένα ζωτικό όνειρο, απαραίτητο για την επιβίωση του στους χώρους του εγκλεισμού. Εδώ ολόκληρος ο  κόσμος είναι μια φυλακή και η έξοδος από αυτήν είναι μια πράξη διάσωσης αλλά και διεκδίκησης. Ο τόπος-φυλακή ορίζεται ως το πεδίο άσκησης μίας άτεγκτης εξουσίας και η αποχώρηση από αυτή μια κίνηση συνειδητής αμφισβήτησης της. Η σκηνοθεσία αρνείται να δείξει το μέλλον του ήρωα έξω από τη φυλακή, αφού η υλοποίηση της απόδρασης και η συνεπαγόμενη ελευθερία, αποτελεί μια επιτυχή ολοκλήρωση ενός κύκλου ζωής για τον ήρωα.

Η έξοδος, στο Getaway (Sam Peckinpah, 1972)είναι ταυτόχρονα η αρχή αλλά και το τέλος, για τον ήρωα. Έξοδος από τη φυλακή και είσοδος στην περιπέτεια της καταδίωξης, αλλά και απόδραση από τον ασφυκτικό χώρο , πέρασμα των συνόρων σε αναζήτηση ειρήνης. Ανάμεσα στις δυο αποδράσεις, αυτό που κυριαρχεί είναι οι εντάσεις της καταδίωξης και η περιπέτεια των προσωπικών σχέσεων για τον ήρωα και τη σύντροφο του. Ένα ζευγάρι παρανόμων βρίσκεται στο κέντρο της αφήγησης, και στο Bonnie And Clyde (Arthur Penn, 1967). Οι συνεχείς αποδράσεις, από μια εξουσία που προσπαθεί απεγνωσμένα να υποτάξει την επιθυμία για ζωή μέσα στις συμβατικότητες μιας επαρχιακής πόλης, αποκτούν μυθικές διαστάσεις. Μπορεί η καταδίωξη  να δημιουργεί μυθολογίες και οι ήρωες να γίνονται γρήγορα δέσμιοι των πράξεων, προσδιορίζει όμως την ίδια στιγμή την ελευθερία ως ένα έπαθλο ενός διαρκούς αγώνα, τελευταίο αλλά όχι ύστατο σταθμό μιας επίπονης μακράς πορείας. Το ηρωικό τέλος μπορεί να υπογραμμίζει το μάταιο της απόδρασης, εντάσσει όμως τους ήρωες στο πάνθεον της λαϊκής μυθολογίας.
Η ανδρική εξουσία δείχνει ολοκληρωτική και απόλυτη για τις δύο ηρωίδες στο Thelma And Louise (Ridley Scott, 1991). Η έμπρακτη άρνηση της θα οδηγήσει τις ηρωίδες σε μια συγκρουσιακή κατάσταση  με το χώρο και τα πρόσωπα, υπογραμμίζοντας τα αδιέξοδα (προσωπικά και άλλα). Το πέρασμα στο κενό γίνεται δηλωτικό για το μάταιο της απόδρασης, αλλά και της εθελοτυφλίας των δύο γυναικών. Εθελοτυφλία, που τις κάνει να  αντιμετωπίζουν τη μεν απόδραση με την ελαφρότητα μιας εκδρομής, το δε  ζήτημα σχέσεων (με τους άνδρες) ως τυπικό πρόβλημα εξουσίας και κυριαρχίας.
Ο τέλειος κόσμος που περιγράφεται στο Perfect World (Clint Eastwood, 1993), είναι ένας κόσμος υποκρισίας, απάτης και ενοχών. Για τον ήρωα, η έξοδος από τη φυλακή  οδηγεί στο δρόμο σε αναζήτηση μιας χίμαιρας, του  τέλειου κόσμου. Η ενοχή συνοδεύει διαρκώς την πορεία στο χώρο, ναρκοθετώντας την κάθε στιγμή με εμπόδια και παγίδες. Η κατάληξη έχει την αίσθηση της τραγωδίας, αφού μας υπενθυμίζει ότι αν η απόδραση από τις δυσκολίες του χώρου και του τόπου δείχνει εφικτή, η άρνηση των φαντασμάτων που δυναστεύουν τον προσωπικό βίο είναι μάταιη. Ένας χώρος σκοτεινός, σε κατάσταση ηθικής έκπτωσης και στα πρόθυρα της πλήρους κατάρρευσης, είναι η πόλη στο Blade Runner (Ridley Scott, 1982). Χώρος, που οδηγεί τον ήρωα στο να αναζητά μάλλον μάταια το αληθινό και το ψεύτικο, ενώ την ίδια στιγμή πελαγοδρομεί μέσα στους δαίδαλους της ηθικής αμφιβολίας. Η άρνηση του να δει την αλήθεια των συναισθημάτων, θα τον καταστήσει δέσμιο των προκαταλήψεων και είναι η θυσία που θα τον απελευθερώσει. Καθώς λοιπόν, στο τέλος αποχωρεί από το σκοτάδι του αστικού χώρου και αντικρίζει το φως της φύσης, προσπερνά την ίδια εκείνη στιγμή, το κατώφλι μιας εσωτερικής φυλακής για να αντικρίσει τη γαλήνη της εσωτερικής ισορροπίας.

Δημήτρης Μπάμπας (29/5/1994)
(Δημοσιεύτηκε και στο περιοδικό της Θεσ/νικης Fix-Carre)

Ετικέτες: απόδραση, καταδίωξη